Nieuws

Strijd om behoud molenerf en bijgebouwen in Halsteren

Onze vereniging De Westbrabantse Molens is al sinds mei 2019 doende om het unieke molenerf te Halsteren te beschermen. Onze vereniging is een belangenvereniging die actief pleit voor molenbehoud en de daarbij horende omgeving. De molen Sint Antonius zelf aan de Halsterseweg 57 is Rijksmonument; de bijgebouwen en het erf zijn echter niet beschermd.

De molen van Halsteren is de laatste windmolen van Halsteren en is tot het laatst toe in bedrijf gebleven door de molenaarsfamilie Moerland. Deze molenaarsfamilie heeft vanaf circa 1900 de molen bemalen in meerdere generaties. Tot aan het overlijden van de laatste molenaar Frans Moerland in 2010 werd het geheel bemalen, bewoond en onderhouden door de heer Moerland. Inmiddels is er een jonge molenaar gevonden die de molen in bedrijf houdt en een stichting die zorgt dat de molen onderhouden wordt.

Het bemalen van de molen en het onderhoud daarvan is objectgericht, iets wat wij als vereniging natuurlijk ten volle ondersteunen. De waarde van de molen is echter veel groter dan alleen het object. Het molenerf van Halsteren ademt nog steeds de familie Moerland. Het ensemble van molen, molenaarswoning, schuur en overige opstallen is één der laatsten in West-Brabant. De meeste molens zijn nu ontheemd van hun omgeving, afgesloten van molenaarswoningen (die veelal verkocht, verbouwd of afgebroken zijn) dan wel verworden tot het centrale deel van een plantsoen. De combinatie van molen en opstallen en het molenerf maakt dat we hier kunnen spreken van een uniek monument met een hoge mate van zeldzaamheid. In onze ogen is hier sprake van een molinologische tijdscapsule.

Wij hebben in mei 2019 jongsleden bij de gemeente Bergen op Zoom voor het molenerf en de bijgebouwen de status van gemeentelijk monument aangevraagd, doch het college heeft dit eind maart 2020 afgewezen met als argument dat de gebouwen geen monumentale waarde hebben alsmede dat de eigenaar de gebouwen wil slopen en een zorgcomplex wil bouwen. De gemeentelijke monumentencommissie (de commissie ruimtelijke kwaliteit) heeft B en W tot tweemaal toe positief geadviseerd (“van harte”) om aan ons verzoek te voldoen. Dit op basis van een waardestelling die uitgevoerd is in het najaar van 2019. Tot onze verbazing is dit advies genegeerd door het college. Tevens is het besluit van de gemeente incompleet door alleen in te gaan op de opstallen. Ook het molenerf behoeft bescherming.

Sjef Robben tijdens opnames van Zuid West TV

Op ons verzoek is door bouwhistoricus D.J.K. Zweers een nieuwe onderzoek gedaan met de daarbij behorende waardestelling. In zijn rapport is breder gekeken naar het “ensemble” en is ook de externe waardestelling meegenomen. De heer Zweers komt tot de conclusie dat het complex een hoge zeldzaamheidswaarde heeft en dringend bescherming nodig heeft. Dit blijkt ook uit de puntentelling, want die komt uit op 86 punten. Volgens de erfgoedverordening is een minimum van 78 punten noodzakelijk.

Inmiddels hebben wij op 7 mei 2020 een bezwaarschrift ingediend bij de gemeente Bergen op Zoom. Het rapport van de heer Zweers is als bijlage meegezonden. We worden in ons bezwaar gesteund door de Molenstichting Noord-Brabant, de vereniging De Hollandsche Molen en de vereniging binnenstad Bergen op Zoom.

Op zondag 15 september is de eerste Brabantse Molenprijs uitgereikt aan Patrick en Linda van Kessel, molenaars op de Molen van Jetten in Uden. Commissaris van de Koning Wim van de Donk had toegezegd de uitreiking te komen verrichten, maar door een operatie aan zijn galblaas was dat helaas niet mogelijk. Daarom namen voorzitter van Molenstichting Noord-Brabant, Fons Naterop, en de burgemeester van Uden, Henk Hellegers de feestelijke uitreiking voor hun rekening.

Winnaars van de eerste Brabantse Molenprijs zijn Patrick en Linda van Kessel uit Uden. Beiden geven blijk van een groot hart voor de molencultuur en het behoud van de mooie Molen van Jetten, een standerdmolen in Uden, die zij beheren. De molen is sinds 1971 in het bezit van de gemeente Uden. Zij zijn zeer betrokken bij het onderhoud van de molen en ze laten de molen meerdere keren per week draaien voor het malen van graan tot meel voor bakker en particulier. Daarnaast malen ze veel mout voor een distillateur die er op zijn beurt weer whisky van brandt. Verder bieden ze regelmatig plek aan stagiaires van de molenaarsopleiding.

Patrick van Kessel is voorzitter van het Gilde van Vrijwillige Molenaars (GVM), afdeling Brabant. Hij was ook actief in de lesstofcommissie van het GVM.

Linda van Kessel is een van de Brabantse veiligheidscoaches van de afdeling Brabant van het Gilde van Vrijwillige Molenaars. Zij laten zoveel mogelijk zij kinderen kennis maken met de molen via de organisatie Kunst & Co. Hun eigen kinderen zijn ook bijna altijd in of bij de molen te vinden als er gedraaid wordt. Bovendien zijn ze allemaal lid van het GVM en op die manier de molenaars van de toekomst. Op Nationale Molendagen, Open Monumentendagen en bij andere gelegenheden bedenken zij steeds nieuwe initiatieven en activiteiten om mensen naar de molen te trekken.

De Brabantse Molenprijs is in het leven geroepen door Molenstichting Noord-Brabant, met als doel de inzet van mensen in de molenwereld onder de aandacht te brengen. “Molenwerk” is immers vrijwilligerswerk. De Brabantse Molenprijs is een blijk van waardering voor dit vrijwillige werk. Hiervoor komen mensen in aanmerking, die zich op bijzondere wijze inzetten voor de Brabantse molens en molenaars.

De molenprijs bestaat uit een bronzen replica van het beeld De Mulder, dat bij de molen in Lieshout staat. Dit beeld van beeldhouwer Charles Vergouwen uit Tilburg is een eerbetoon aan alle vrijwillige molenaars van Nederland. Het stelt een “mulder” voor, die met het vangtouw in de hand, de molen stil aan het zetten is. Zijn blik is op de wieken van de molen gericht.

In de bijbehorende oorkonde wordt de reden van uitreiking van de molenprijs vermeld. De prijs wordt ééns in de twee jaar toegekend, dit jaar dus voor het eerst.

Na de succesvolle en gezellige bijeenkomst vorig jaar op de mooie molen in Wouw bezochten we dit jaar een locatie in het Land van Heusden en Altena, namelijk Fort Giessen. Het bestuur van de Molenstiching Noord-Brabant nodigde alle betrokken en geïnteresseerden op woensdag 19 juni uit voor de jaarlijkse Molenontmoetingsavond. Deze naam geeft goed aan, waar deze bijeenkomst voor is bedoeld: een plek bieden om elkaar te ontmoeten en informatie te ontvangen en uit te wisselen over de Brabantse molens.

Nu we te gast waren in het Land van Heusden en Altena was er de mogelijkheid om vooraf één van de mooie molens te bekijken:  Korenmolen ‘De Twee Gebroeders’ in Wijk en Aalburg, Maasdijk 28.

De molen kent een bewogen geschiedenis tussen 1872 en 1954, die in het laatst genoemde jaar uitdraaide op sloop van het interieur. In 1974 is de molen provisorisch weer maalvaardig gerestaureerd met een klassiek houten gaande werk dat van elders afkomstig was. In 2002 is de molen nogmaals grondig gerestaureerd. Sinds 2017 is de molen weer volop in bedrijf voor het fabriceren van diverse soorten meel en bloem. Er wordt hard gewerkt om van deze ooit ontzielde molen weer de ‘moderne windmeelfabriek’ van weleer te maken, inclusief alle maalapparatuur zoals mengketels, pletter, jacobsladder, buil, motormaalstoel. Dit proces is nog in volle gang. Een kijkje bij dit project is zeker de moeite waard.

Het programma op Fort Giessen zag er als volgt uit. Hierin vind u ook links naar de gehouden presentaties. Een verslag van de Molenontmoeting 2019 vindt u hier.

Agenda:

1. Welkom door de voorzitter.

2. Welkomstwoord mevrouw Paula Jorritsma, wethouder Cultuur, gemeente Altena.

3. Presentatie 9 molens in het land van Heusden en Altena door Rob Dielissen.

4. Presentatie watermolenbiotoop-project door Gerard Sturkenboom.

5. Presentatie windmolenbiotoop-project door Gerard Sturkenboom.

6. Uitleg over het jaarverslag 2017 en het financieel verslag van de Molenstichting.

7. Afsluiting, informeel netwerken.

Tijdens de Nationale Molendag (11 mei jl.) kreeg Mario Collombon, al 25 jaar vrijwillig molenaar van de Nuenense windmolen De Roosdonck, de gemeentelijke onderscheiding van de gemeente Nuenen. Hij kreeg de bronzen erepenning door loco burgemeester Ralf Stultiëns opgespeld. Fotograaf Frank van Welie legde het bijzondere moment vast, en het Eindhovens Dagblad schreef er een mooi artikel over.

Op vrijdag 10 mei, op de vooravond van de Nationale Molendag, hebben de Peellandse molenaars zich laten fotograferen voor het nationaal monument ‘De Mulder’ voor molen De Leest in Lieshout. Dit gebeurde op initiatief van de Peellandse Molenstichting, die dit jaar 40 jaar bestaat. Het was bovendien op de dag af 30 jaar geleden dat dit beeld onthuld was door Prins Claus als eerbetoon aan de mulder, de molenaar. Het molenaarsambacht wordt tegenwoordig vrijwel volledig door vrijwilligers uitgeoefend. Sinds december 2017 staat het ambacht van molenaar op de UNESCO lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid; een internationale erkenning voor de manier waarop de huidige generatie molenaars het ambacht van molenaar op monumentale wind- en watermolens uitoefent.

Brabantse Molenprijs: nomineer voor 1 mei 2019

Molenstichting Noord-Brabant zet zich in voor de ongeveer 130 molens die nog herkenbaar in het Brabantse land staan. Ons doel is het bevorderen van het behoud van molens en restanten van molens in Noord- Brabant. In dit kader heeft het bestuur besloten om, zoals bijvoorbeeld in Limburg al langer bestaat, een molenprijs in het leven te roepen. Bedoeling hiervan is de inzet van mensen in de molenwereld onder de aandacht te brengen. “Molenwerk” is immers vrijwilligerswerk. De Brabantse Molenprijs is een blijk van waardering voor dit vrijwillige werk.

Het gaat hierbij om een tweejaarlijkse Brabantse Molenprijs, die voor het eerst in 2019 zal worden toegekend. Wie Voor deze Brabantse Molenprijs komen mensen in aanmerking, die zich op bijzondere wijze hebben ingezet voor de Brabantse molens en molenaars. Kent u iemand, die hieraan voldoet, dan kunt u die bij ons voordragen. Daarbij vragen wij u aan te geven, waarom u vindt, dat de betrokken persoon voor de prijs in aanmerking komt en wat zijn of haar verdiensten zijn.

De prijs bestaat uit een replica van het beeld, dat bij de molen in Lieshout staat en is gemaakt door Charles Vergouwen. Daarbij hoort een oorkonde, waarop de verdiensten van de ontvanger van de prijs worden aangegeven. Wanneer De feestelijke uitreiking van de Brabantse Molenprijs vindt plaats op Open Monumentendag (het tweede weekend van september), op zondag. Dit gebeurt op een molen in Noord-Brabant, op wisselende locatie.

Kent u iemand, die zich op bijzondere wijze inzet of heeft ingezet voor de Brabantse molen en molenaars, dan kunt u dit aan ons laten weten. Voorstellen voor toekenning van de Brabantse Molenprijs kunt u indienen bij onze secretaris, André van der Vleuten, Mark.vanSchadewijk@boekel.nl. Dit moet gebeuren vóór 1 mei 2019. Uw aanmeldingen zien wij met belangstelling tegemoet. De ingekomen voorstellen worden bekeken door de commissie, die daarvoor door het bestuur is aangewezen. Deze commissie bestaat uit Driek van de Vondervoort, Hub van Erve. Marloes van de Hei en André van der Vleuten. Zij selecteert en doet een voorstel aan het bestuur, dat vervolgens het besluit neemt. Laat de aanmeldingen maar komen!

In Memoriam

Op 19 maart j.l. overleed Bart Tonies uit Ravenstein. Bart was vanaf de wederopleving van de Molenstichting Noord-Brabant (nu ruim tien jaar geleden), lid van de adviesraad. Bij de vergaderingen van de raad was hij bijna altijd aanwezig en sprak hij een belangrijk woordje mee. Noch het reizen door Brabant in de avonduren, noch zijn leeftijd (Bart is 84 jaar oud geworden) hebben hem daarvan weerhouden.

Bovenal was Bart echter een bij het cultuurbehoud betrokken inwoner van het historische stadje Ravenstein. Afkomstig uit Nistelrode en aanvankelijk opgeleid als timmerman, werd hij er al in de jaren zestig ambtenaar bouwzaken. Ontvankelijk voor historische bouwkunst en onder de indruk als hij was van de nieuwbouwstijl van de Bossche School, heeft hij een stempel gedrukt op hoe Ravenstein er nu uitziet: hij heeft een bijdrage geleverd aan het behoud van meerdere kleine en grotere monumenten in en om zijn woonplaats, en hij heeft er sturing kunnen geven aan een passende invulling van diverse nieuwbouwprojecten.

De laatste drie decennia spitsten Bart zijn interesse en zijn activiteiten zich toe op de molen. Toen deze hoge stadsmolen, destijds De Raaf en nu (weer) De Nijverheid geheten, dreigde te vervallen, was Bart de initiatiefnemer van een stichting die de molen in eigendom van de laatste molenaarsfamilie overnam. Die overname luidde een periode van herstel in en van tal van veranderingen, waaronder de sloop van het oude en de bouw van een nieuw bijgebouw tegen de molen dat ook nieuwe functies kreeg, waaronder die van bierbrouwerij. Bart ging ook zelf de opleiding tot vrijwillig molenaar volgen en was de voorman van een kleinschalig initiatief, namelijk om op de molen het destijds nog onbekende graangewas spelt te gaan malen. Bart had daarbij niet alleen oog voor de molen als bouwwerk, maar zorgde ook dat er naast hemzelf voldoende molenaars beschikbaar bleven. Zo kon de molen blijven doen waarvoor hij ooit gebouwd was en kon behalve het monument ook het ambacht van molenaar in stand gehouden worden.

Een vooruitziende blik kon Bart bij zijn molenactiviteiten dus niet ontzegd worden, ook al was daar tot enkele maanden geleden geen enkele aanleiding toe: rond de jaarwisseling werd de vitale, blijmoedige en nog vol plannen zittende man die Bart was, getroffen door de diagnose van een noodlottige ziekte.
Tijdens de begrafenis memoreerde een van de sprekers dat de dood niet alleen wegneemt, maar ook geeft. De dood geeft ons herinneringen, en een duidelijker beeld van wat iemand heeft nagelaten en wat voor iemand hij was. Behalve een beschermer van molens en een pleitbezorger van het Ravensteinse erfgoed, was Bart een beminnelijk mens. Degenen die zich verbonden voelen aan de Molenstichting Noord-Brabant zijn hem voor dat eerste, maar vooral ook voor dat laatste zeer erkentelijk.

Bart werd op 25 maart te rusten gelegd op het kerkhof van Ravenstein, aan de voet van zijn molen, die voor een periode van zes weken in de rouwstand werd gezet.

In Vinkel wordt al sinds 2010 door vrijwilligers hard gewerkt aan de herbouw van korenmolen ‘De Zwaan’. Omdat de molen in het najaar van 2020 klaar moet zijn, en omdat de laatste fase van deze monsterklus erg specialistisch is, slaan twee molenmakersbedrijven de handen ineen om De Zwaan verder af te maken. Lees hier een artikel over de unieke samenwerking die molenmakerijen Coppes uit Bergharen en Adriaens uit Weert zijn aangegaan.

Als sinds de molen in 1964 te Vinkel werd afgebroken en verscheept naar Holland (Michigan) in de Verenigde Staten wordt de molen ter plaatse erg gemist. “Vele Vinkelnaren vinden het met ons jammer dat de molen in 1964 uit ons dorp verdween en wij vonden in 2010 de tijd rijp om dat gevoel in daden om te zetten”, aldus het bestuur van de stichting Vinkelse molen.

De foto toont de houten constructie van de achtkante houten molenromp, die inmiddels al gereed is gekomen.