De molen gaat flink heen en weer. ,,Het kan nog veel harder”, verzekert molenaar Machiel Treffers. ,,Je kunt dan hier geen kopje koffie drinken, schudt zo alles uit je kopje.” De draaiende wieken hebben het duidelijk zwaar te verduren. ,,Alleen de bovenste wieken vangen vol wind, krijgen de volle mep”, legt Treffers uit. ,,Bij de onderste wieken komt nauwelijks wind door alle gebouwen en groen die de molen omringen. Dat verschil zorgt voor deze schommelingen. En ja, daar lijdt de molen flink onder.”
Het is amper voor te stellen: de Dye Sprancke stond ooit moederziel alleen in het landschap aan de Oudestraat. Maar de bebouwing rukt in een rap tempo op. De Waalwijkse nieuwbouwwijk Landgoed Driessen ligt inmiddels op een steenworp afstand van het rijksmonument. Pal naast de molen wordt nu ook gebouwd. Daar verrijzen acht patiobungalows van het project De Wiecken. En dat is nog niet alles. Met het project Molenhoek komt er weer een flink appartementengebouw bij.
,,De molen komt letterlijk in de knel”, stelt beroepsmolenaar Sven Verbeek. Hij assisteert Machiel Treffers, die al ruim veertig jaar aan de Dye Sprancke verbonden is. ,,Wij snappen ook dat er woningen nodig zijn, maar maken ons grote zorgen over de toekomst van deze molen.”
Nog maar veertig van zulke molens in Nederland
Het is niet zo maar een molen. De Dye Sprancke is in 1747 gebouwd in Vrijhoeve, en verhuisde in 1854 naar de huidige plek. ,,Er zijn nog maar veertig van zulke molens in Nederland”, vertelt Treffers. ,,Het is een originele standerdmolen, met een volledige houten constructie. Deze zijn extra kwetsbaar voor valse winden en turbulentie.”
Bij de molen wordt door de windproblemen nu nog maar zo’n twee dagen per maand graan gemalen, in plaats van drie keer per week. Ook het enkel laten draaien van de wieken is niet zonder risico’s. ,,Je moet oppassen dat de molen dan niet op hol slaat”, legt Verbeek uit. ,,Dat kan gebeuren als de wind er opeens wel doorkomt, om een gebouw heen of tussen de bomen door. Als de molenaar dan niet snel ingrijpt, gaat het fout.”
Het is volgens hem ook heel lastig om de werkelijke windsterkte in te schatten, met al die gebouwen en bomen in de directe omgeving. ,,Het zicht op de horizon is verdwenen. Je ziet daardoor ook geen weersveranderingen aankomen, zoals plots opkomende buien. Met alle gevaren van dien.”
Wachten op grote dure restauraties
De molenaars moeten er niet aan denken dat de Dye Sprancke straks helemaal niet meer draait. Ze sluiten zo’n doemscenario niet uit als geen extra actie wordt ondernomen. ,,Als de molen niet meer draait, holt de staat achteruit”, benadrukt Verbeek. ,,De molenaar zal veel minder aanwezig zijn. Kleine gebreken worden minder snel opgemerkt en hersteld.”
,,In een werkende molen zie je geen hout aantastende insecten, omdat zij niet van trillingen en beweging houden. Hoe anders is dat, als alles stil staat. Dan kun je wachten op grote, dure restauraties.”
Ze wijzen op het belang van de molen voor het dorp. ,,Het is één van de iconen van Sprang-Capelle, mensen komen hier regelmatig langs, willen de molen zien of kopen een zakje meel.”
Onderzoek naar de wind
Volgens de molenaars is het overigens niet zo dat de gemeente helemaal geen aandacht heeft voor de molen. Het is niet voor niets een rijksmonument. Er zijn eerder al wat bomen gesnoeid. Ook bij bouwplannen wordt naar de molen en de wind gekeken, en zo nodig wat aangepast.
,,Maar ze kijken veel te weinig naar het geheel”, vinden ze. ,,Bij ieder bouwplan afzonderlijk is er onderzoek naar de wind, en steeds blijkt dat het moet kunnen. Maar hoe betrouwbaar zijn die uitkomsten als je niet breder kijkt?” Ze pleiten voor een echt goed molenplan, waarin staat welke kant het met de Dye Sprancke op moet. ,,Het is nu zo dat de molen en de omgeving elkaar in de tang hebben.”
Maar is het niet al te laat? Je kunt moeilijk de huidige huizen slopen en bomen kappen. De molenaars zien een oplossing, door de molen op een drie á vier meter hoge ‘berg’ te zetten. Zo springt de Dye Sprancke weer veel meer in het oog. En nog belangrijker, op deze manier steken er drie wieken boven de obstakels uit. De molen kan dan weer volop draaien, meer malen, en verpaupert niet.
Veel hangt af van de gemeente, die eigenaar van de Dye Sprancke is. Volgens haar houdt ze wel degelijk rekening met de molen als er bouwplannen zijn. En tot nu toe zou het allemaal moeten kunnen. De molenaars hebben hun zorgen gedeeld met de gemeenteraad. Het is afwachten of die noodkreet gehoor vindt. ,,Er zijn al raadsleden bij de molen wezen kijken, dat biedt hoop.”
