Barbara Tanner (1948-2025): een Zwitserse pianist die molenaar in Haarlem werd

Barbara Tanner (1948-2025): een Zwitserse pianist die molenaar in Haarlem werd

Een leven zonder muziek was ondenkbaar voor pianist Barbara Tanner, maar ook voor molens ontwikkelde ze een passie. Haar didactische achtergrond als pianoleraar kwam haar van pas toen ze molenaar werd en leerlingen ging opleiden. Ze zocht altijd naar verbinding met de ander.

Trouw: Noor Hellmann 7 december 2025, 19:58

Historische gebouwen, stoomlocomotieven, traditionele zeilschepen; Barbara Tanner was geïnteresseerd in tastbare geschiedenis, de nostalgie ervan vond ze mooi. In het rijtje hoorden zeker ook molens. Het was frappant dat ze als Zwitserse juist voor dit typisch Nederlandse cultuurgoed zo’n liefde ontwikkelde. Ze verdiepte zich in verschillende soorten en typen en reisde per trein en fiets door heel Nederland om molens te bezoeken.

In de tweede helft van haar leven ging ze zich enthousiast inzetten voor het behoud van dit erfgoed. In haar woonplaats Haarlem was ze meer dan twintig jaar verbonden aan De Adriaan, de iconische molen aan het Spaarne; eerst als gids en later als molenaar, instructeur en examinator. Ze coördineerde de molenaarsexamens in Noord-Holland en leidde molenaars op, waardoor de wieken van De Adriaan nu bijna dagelijks kunnen draaien.

Barbara toonde zich betrokken bij alle vrijwilligers op de molen. Van sociale verplichtingen als verjaardagen en borrels hield ze niet zo – haar eigen verjaardag vierde ze nooit – maar ze genoot van het contact met mensen die dezelfde passie deelden of met hetzelfde bezig waren als zij. Ze was innemend en kon bezield vertellen over het molenaarswerk.

Vreemde eend in de bijt

Er waren slechts een paar vrouwelijke molenaars in de regio Haarlem toen Barbara begon. Ze gold als een vreemde eend in de bijt: een molenaar die, omdat ze ook pianist was, heel voorzichtig deed met haar handen. Zo fietste ze met handschoenen aan, behalve in de zomer. Ook bij werkzaamheden op de molen droeg ze altijd handschoenen.

Muzikale ontplooiing werd in haar jeugd gestimuleerd. Haar moeder Geeralde Tanner-Nijhoff, een amateurpianist, had haar al vroeg ingeprent dat ze zuinig moest zijn op haar pianohanden. Om die reden mocht ze niet naar de padvinderij.

Barbara, geboren in 1948 in het Zwitserse Aarau, had een Nederlandse moeder die in Zwitserland was blijven hangen nadat ze kort na de oorlog in het skioord Arosa had deelgenomen aan internationale skiwedstrijden. Geeralde ontmoette er de Zwitserse longspecialist Ernst Tanner, met wie ze trouwde en twee dochters kreeg. Barbara was de oudste. Thuis werd Zwitserduits gesproken, tijdens zomervakanties bij haar oma in Nederland leerde Barbara Nederlands.

Vader Ernst werkte aanvankelijk als chef-arts in een tuberculosesanatorium in Arosa, maar toen Barbara tien was, ging het gezin in de buurt van Zürich wonen. Er werd voor haar een goede pianodocent gevonden, die serieus werk maakte van haar pianolessen. Ze had talent en wilde na haar middelbare school naar het conservatorium, maar op aandringen van haar vader ging ze naar de kweekschool. Hij stond erop dat ze eerst een degelijk beroep zou leren.

Twee pleegkinderen

Ze rondde de kweekschool plichtsgetrouw af en koos toen alsnog haar eigen weg: ze meldde zich aan bij het conservatorium om piano en orgel te studeren. Daarnaast speelde ze viool in amateurorkesten. Barbara had inmiddels definitief besloten geen schooljuf te worden, voor de klas staan lag haar niet. Lesgeven aan kinderen had sowieso niet haar voorkeur. Toen ze eenmaal pianoleraar was, werkte ze eerst op de muziekschool, maar met meer plezier gaf ze later in haar eigen huis les aan volwassenen.

Nog in haar begintijd op het conservatorium had ze tijdens een muziekcollege op de universiteit van Zürich Chris Brunner leren kennen. De student civiele techniek, die uit een muzikale familie kwam, volgde het college uit interesse. Ondanks hun verschillende studieachtergrond voelden ze een sterke verwantschap. Ze bezochten concerten en werden al snel verliefd. Ze gingen samen verder als levenspartners; van trouwen moesten ze niets hebben. Ze hadden geen kinderwens, wel namen ze de zorg voor twee pleegkinderen op zich.

De eerste drie jaar woonden ze in Zwitserland. Chris had al een baan toen Barbara in 1974 afstudeerde aan het conservatorium. Na haar afstuderen zagen ze hun kans om met spaargeld acht maanden door Europa te reizen en hun horizon te verbreden. Allebei hadden ze het gevoel dat ze in een erg beschermd nest waren opgegroeid. Ze wilden een poosje weg uit Zwitserland, waar ze naar hun idee in een al te keurige wereld leefden.

Minikeuken in een besteleend

Ze vertrokken in een besteleend, waarin Chris een minikeuken had gebouwd. Om het musiceren niet te hoeven opgeven nam Barbara haar klavichord mee, zorgzaam ingepakt door haar moeder. De tocht door Europa was leerzaam. Ze bezochten niet zozeer toeristische attracties, maar verkenden landen en steden om te onderzoeken of ze er na hun reis tijdelijk zouden kunnen gaan wonen en werken. Uiteindelijk viel de keus op Nederland, mede omdat Barbara aan de slag wilde als muziektherapeut en hier meer mogelijkheden zag dan in Zwitserland, waar muziektherapie nog nauwelijks bestond.

Hun Nederlandse avontuur begon in 1975. Ze waren aanvankelijk van plan een paar jaar te blijven, maar ze zouden nooit meer teruggaan. De sfeer in Nederland beviel hen, ze vonden Nederlanders minder gereserveerd dan de Zwitsers.

Barbara had al binnen een week na aankomst in Nederland een baan gevonden. Chris, die het Nederlands niet beheerste, had meer tijd nodig om zijn draai te vinden. Drie jaar werkte hij als ingenieur bij een groot aannemingsbedrijf, daarna werkte hij 35 jaar bij een adviesbureau voor ruimtelijke ordening, als adviseur en projectleider voor gemeenten en ontwikkelaars. De eerste tijd huurden ze in Haarlem twee zolderkamers, later vonden ze in de stad betere woonruimte. Ze raakten ingeburgerd, maar de Nederlandse nationaliteit aannemen zoals Chris deed, hoefde van Barbara niet.

Haar dagen waren gevuld met muziek. Naast haar werk als muziektherapeut en pianoleraar gaf ze geregeld kamermuziekconcerten. Chris stimuleerde haar ook solo op te treden. Haar liefde voor muziek deelde ze met anderen, door eigen concerten te organiseren waar ze een persoonlijke tint aan gaf. Ze zocht naar verbinding, of dat nu was met haar publiek of met haar molenaars- en pianoleerlingen.

Parttimebaan als brugwachter

Met Roelof de Jong, een bevriende amateurpianist, oefende ze vaak bij Andriessen Piano’s-Vleugels in Haarlem. Ze hadden de sleutel van de muziekzaak en konden ’s avonds achterin in de restauratiewerkplaats twee vleugels uitkiezen. Zo nu en dan gaven ze een kleinschalig concert. Spelen op grote concertpodia wilde Barbara niet, het competitieve ervan stond haar niet aan, zegt Roelof de Jong. “Aan ellebogenwerk had ze een grondige hekel. Ze was een gevoelsmens, ze legde in haar spel de nadruk op gevoel en expressiviteit, techniek en snelheid waren daar ondergeschikt aan. Ik ben beter gaan spelen door haar opmerkingen, ze was didactisch heel goed.”

Muziek maken liep als een rode draad door haar leven. Ze kon er veel in kwijt, maar toen ze midden veertig was maakte ze een moeilijke periode door. Ze twijfelde over wat ze verder nog wilde en had meer ruimte voor zichzelf nodig. Chris en zij kregen een latrelatie. Deels was ze bij hem en deels verbleef ze in haar nieuwe woning in het Teylers Hofje, dat voor haar een beetje als een gemeenschap voelde.

Onverwacht vond ze iets nieuws. Op de Catharijnebrug, dichtbij het Teylers Hofje, raakte ze in gesprek met de brugwachter. Barbara vroeg belangstellend naar haar werk, dat leek haar wel wat. Impulsief ging ze informeren op het havenkantoor, waarna de zaak snel was beklonken. Die avond vertelde ze tot Chris’ verrassing dat ze een parttimebaan als brugwachter had aangenomen. Ze had veel plezier in het werk dat ze volhield tot haar 75ste.

In 2022 in molen De Adriaan in Haarlem.

Vrij snel na deze eerste nieuwe stap volgde een tweede: ze besloot vrijwilliger te worden op De Adriaan, ook op een steenworp afstand van het Teylers Hofje. De geliefde molen die in 1932 na een verwoestende brand in de as was gelegd, was in 2002 eindelijk herbouwd en werd als museummolen een toeristische trekpleister. Kort na de opening meldde Barbara zich aan toen er mensen nodig waren die bezoekers wilden rondleiden.

‘Sommige molenaars kunnen bot zijn. Barbara was anders’

Barbara bloeide op, ze was er in haar element. Ze hield van de sfeer in de molen en de geur van het hout. Molens fascineerden haar niet alleen vanuit historisch oogpunt, ze wilde ook het ambacht van molenaar onder de knie krijgen. Chris hoorde ervan op: ze was atechnisch en had geen ruimtelijk inzicht. Toch begon ze aan de opleiding. Ze deed er lang over, maar ze was gedreven en zette door tot ze een gediplomeerd molenaar was.

Collega-molenaar Kees Mens in Hoogwoud, bij wie ze graag koren ging malen omdat het in De Adriaan niet meer kon, zat geregeld een uur met haar aan de telefoon. Ze bespraken hoe ze dingen aan moest pakken en hij hielp haar als ze de techniek niet doorgrondde. “Voordat ze haar leerlingen een technisch verhaal kon uitleggen, wilde ze het goed begrijpen”, vertelt Mens. “In het begin keek de molenaarswereld met argusogen naar haar. Sommige molenaars zitten in hun eigen koninkrijkje, ze kunnen bot zijn. Barbara was anders. Ze deed het werk met elan en vond het leuk om leerling-molenaars op te leiden. Oudere mensen die niet meer gewend waren boeken door te nemen leerde ze leren.”

Barbara was een perfectionist. Kees Boeije, die bij haar de molenaarsopleiding deed, noemt haar een heel precieze instructeur. Nauwkeurig werken vond ze van groot belang. “Toch was ze geen doorgedraaid molenaarstype, ze had een brede belangstelling voor kunst en cultuur”, zegt Boeije. “De weersomstandigheden hielden haar erg bezig, ze benadrukte dat je die van tevoren moest bekijken. We hadden een keer samen op een andere molen gedraaid. Zij moest eerder weg, ik zou afsluiten. ’s Avonds om half twaalf belde ze op om te checken of ik zeker wist dat ik de bliksembeveiliging op de molen had aangezet. Pas toen had ze gemoedsrust, typisch Barbara.”

Levenskunst werd een steeds belangrijker thema

Chris en zij leidden verschillende levens. Voor hen reden te meer om samen eropuit te gaan. Een gezamenlijke liefhebberij was vogels spotten en hun gedrag bestuderen. In haar zoekende periode was Barbara zich gaan inzetten voor de bescherming van weidevogels en daarmee had ze Chris geïnspireerd. In hun gesprekken werd levenskunst een steeds belangrijker thema: hoe geef je vorm aan je leven?

Ze verdiepten zich in het stoïcisme. Barbara had er baat bij toen tien jaar geleden de ziekte van Kahler (een vorm van beenmergkanker) zich openbaarde. Op de molen kon ze het van zich afzetten, maar allengs ging haar conditie achteruit. Het laatste half jaar zat ze op een klapstoel terwijl ze de leerlingen instrueerde, zij deden het zware werk. Tot vijf weken voor haar dood gaf ze thuis nog theorieles.

Bij hoge uitzondering lag haar lichaam opgebaard in De Adriaan, velen kwamen afscheid nemen. Metershoge banieren met haar portret hingen aan weerszijden van de ingang, de wieken stonden in de rouwstand, net als die van alle molens in de regio. Als laatste eerbetoon stond de rouwauto met haar kist twee minuten stil op de Catharijnebrug, de slagbomen waren gesloten. Tegelijkertijd werden op het Spaarne, tussen de brug en de molen, op de boot van de havendienst twee fakkels ontstoken.

Hedwig Barbara Tanner werd geboren op 19 juli 1948 in Aarau (Zwitserland)en overleed op 8 november 2025 in Haarlem.

(Onze redactie is altijd op zoek naar inspirerende levensverhalen. Kent u iemand die onlangs is overleden, stuur uw tip naar naschrift@trouw.nl. Help ons door uw ervaring te delen)