volksvriend 2015 04 09 (36)a

9 april 2015: de binnenkant van de molen van onderaf gezien.

Hieronder vertelt Molenstichting Gemert-Bakel haar eigen verhaal over de restauratie van haar molen.

Restauratie van de Volksvriend te Gemert

Tientallen jaren heeft molen de Volksvriend te Gemert erbij gestaan als een fantastisch decor voor een horrorfilm. De molenkap was er half eraf gewaaid. Zeilen die door de weersinvloeden waren losgeraakt en wapperden in de wind. Binnen in de molen op de begane grond volgestouwd met troep, trappen naar de diverse zolders waren zo slecht dat het levensgevaarlijk was om erop te stappen. Een koppel molenstenen was door de vloer gezakt. Vloerbalken die volkomen uit de muur waren weggerot, gaten in de vloeren, scheef hangende rondsels en zwermen kraaien die van de molen hun domein hadden gemaakt. Menig cineast zou graag gebruik hebben gemaakt van deze vervallen en in het donker luguber aandoende molen.

De molenstichting Gemert-Bakel wilde deze molen heel graag in haar bezit hebben, omdat zij in de gaten had dat deze molen nog te redden was. Pogingen daartoe strandden steeds op de toenmalige eigenaar die om uiteenlopende redenen hieraan niet wilde meewerken, tot het moment dat het verval dusdanig ernstige vormen aannam dat langslopende wandelaars getroffen konden worden door afvallende brokstukken van de kap of het staartwerk. Maatregelen dienden genomen te worden en dus was er het moment voor de eigenaar om de molenstichting hierbij te betrekken.

Na een gesprek werd overeengekomen dat de molen eigendom zou worden van de molenstichting en deze de verantwoording zou nemen voor het beveiligen van deze molen. Niet wetende of er voldoende financiële middelen zouden kunnen worden verworven om de molen direct te gaan restaureren werd afgesproken dat op kosten van de molenstichting de kap inclusief de molenas en het bovenwiel van de molen zou worden gehaald en de gehele molen met een noodkap water en winddicht zou worden geconserveerd in afwachting van betere tijden.

De gemeente werd erbij betrokken en molen de Volksvriend werd door de molenstichting in eigendom overgedragen aan de gemeente Gemert-Bakel en daarna via een erfpachtconstructie opnieuw verpacht aan de stichting. Dit met als doel om ook in de toekomst de gemeente zeggenschap te geven over dit monumentale pand.

Na het aanbrengen van de noodkap en het winddicht maken van de ramen zijn diverse trajecten gestart. Als eerste werd door een gespecialiseerd bedrijf bouwhistorisch onderzoek verricht, waarbij alle details van de molen werden vastgelegd. Nadien werd dit onderzoek gevolgd door een kleur historisch onderzoek; hierbij zijn alle verflagen aan deze molen onderzocht en gerangschikt op volgorde zoals deze molen er door de jaren heeft uitgezien. Vervolgens is een bodemonderzoek uitgevoerd om na te gaan of er verontreinigingen in de bodem aanwezig waren.

Nadat door de molenbouwer de gehele molen inwendig was gestut en er geen gevaar meer was voor vallende brokstukken, werd een dag georganiseerd om de molen leeg te halen. Grote container voor de deur en alle losse “rommel” eruit en in de container.

Halverwege de dag kwam de molenbouwer langs die nadat hij van de schrik was bekomen opdracht gaf om de gehele container weer leeg te halen. Vervolgens werd iedere losse lat, balk of voorwerp door hem persoonlijk geïnspecteerd met de opdracht “bewaren”.  Een loods vol met onderdelen en houtwerk werd opgeslagen, waarna de molen weer werd afgesloten voor eenieder.

Het bouwhistorisch onderzoek oordeelde dat deze molen weliswaar in bijzonder slechte staat maar nog volledig intact was, in feite heeft de oude molenaar op een dag de molen stilgezet en verlaten om er nooit meer mee te werken.  Dit heeft de aanzet gegeven om draagvlak binnen de gemeenschap te zoeken en fondsen te verwerven voor het restaureren van deze molen. Ook nationale fondsen werden benaderd.

Door de molenbouwer werd een restauratieplan opgesteld en verzonden naar de diverse instanties zoals onder andere de Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed, de gemeentelijke monumentencommissie en de provincie Noord-Brabant. Onder auspiciën van de gemeente werd een overleg opgezet met alle betrokkenen. Daarbij werd eerst een bezoek gebracht aan de molen en vervolgens in de vergaderzaal het restauratieplan in detail werd besproken. Na goedkeuring van alle partijen op welke wijze en met welke materialen de molen zou worden gerestaureerd werd een omgevingsvergunning aangevraagd en verkregen.

Het totaal benodigde geldbedrag werd toegezegd, nadat was gebleken dat de molenstichting zelf en de Gemert-Bakelse gemeenschap in het bijzonder bereid waren een substantieel aandeel in te brengen in de kosten van de restauratie. Het gehele traject van voorbereiding heeft een jaar in beslag genomen. De start van de werkelijke restauratie werd gegeven op 1 januari 2015. De geplande werkzaamheden werden geschat op een totale tijdsduur van twee jaar.

Een werkbord werd geplaatst aan de rand van de doorgaande weg en velen dachten dat het werk aan de molen stil was gelegd. Niets was minder waar. De roeden die sinds jaar en dag lagen te roesten in het hoge gras werden met een speciaal transport opgehaald en weggebracht om te worden gestraald en te worden gerestaureerd. Alle houten onderdelen opgeslagen in de loods werden overgebracht naar het bedrijf van de molenmaker. Een speciale cabine werd gebouwd waar de onderdelen onder zeer hoge temperatuur bij gelijkblijvende vochtigheid dagenlang werden behandeld tegen de aanwezige knaagkever in het hout, waarbij sensoren in het hout werden gestoken om zeker te zijn dat de temperatuur van de balken hoog genoeg was om de knaagkever te verdelgen.

Het beschrijven van de totale restauratie is in het kader van dit artikel onmogelijk. Gebroken balken werden gerestaureerd, balkkoppen werden aangegoten. Traptreden werden geheeld, meelkisten werden gerestaureerd. De vloerplanken werden teruggelegd. De kap werd bij de molenbouwer in werkplaats op een unieke wijze gerestaureerd. Zo goed dat het gewoon jammer is dat dit huzarenstukje niet eens meer te zien is. Hier zijn geen timmerlieden aan het werk geweest maar molenbouwers en houtrestaurateurs met grote mate van vakmanschap, kennis van molen en voorliefde voor het behoud van het oude.

Na restauratie van al deze onderdelen zijn deze opnieuw op transport gesteld naar de molen en is de molenkap opnieuw opgebouwd en vervolgens op de romp gehesen. De trappen aangebracht en het gaande werk geheel gerestaureerd en weer gemonteerd.

Er is door Omroep Centraal een film gemaakt van de gehele restauratie, terwijl door de heemkunde kringen van Gemert en Bakel in Gemerts Heem, het kwartaalblad van de heemkundekring “De Kommanderij Gemert” een geheel nummer is gewijd aan de molens van de gemeente Gemert-Bakel en in het bijzonder molen De Volksvriend.

Op 19 april 2017 zal molen de Volksvriend weer geheel draai – en maalvaardig officieel worden geopend, waarna de molenaars de molen weer in gebruik zullen nemen en wekelijks gaan draaien en malen. De bevolking van Gemert-Bakel is enthousiast over het bereikte resultaat.  Op 22 en 23 april 2017 zijn twee open dagen waarbij iedereen van harte welkom is.

IMG_1269

23 november 2016: de kap staat klaar om op de molen gezet te worden.